Mobbing Türleri Nelerdir?
İş yerinde psikolojik baskıya maruz kalmak, son yıllarda giderek artan bir sorun haline gelmiştir. Mobbing ya da bezdiri olarak adlandırılan bu tür davranışlar, çalışanların iş performansını düşürerek, çalışma ortamını olumsuz yönde etkilemektedir. Mobbing, farklı türleri ve çeşitli belirtileri ile birlikte ele alınması gereken bir konudur.
Mobbing, çalışanların fiziksel, psikolojik veya sosyal açıdan rahatsız edilmesi, taciz edilmesi veya yıldırılması olarak tanımlanabilir. Bu tür davranışlar, çalışanların iş yerindeki motivasyonunu azaltarak, performansını düşürür. Mobbing türleri arasında, fiziksel, psikolojik veya sosyal taciz, ayrımcılık, iş yükü artırma, işten çıkarma tehdidi, çalışanı itibarsızlaştırma gibi davranışlar yer alır.
Mobbing, çalışanların iş yerindeki performansını düşürdüğü gibi, sağlık sorunlarına da neden olabilir. Bu nedenle, çalışanlar mobbing davranışlarına karşı önlem almak ve haklarını korumak için çeşitli yasal yolları kullanabilirler.
İşyerinde psikolojik taciz anlamına gelen işyerinde mobbing genelde işyerinde aynı seviyede çalışanların birbirine uyguladığı eşitler arası (yatay mobbing) psikolojik taciz olarak görülür. Bunun yanında işyerinde psikolojik taciz (mobbing), düşey psikolojik taciz (düşey mobbing) olarak adlandırılabilecek üstten alta doğru ya da dikey psikolojik taciz (dikey mobbing) olarak adlandırılabilecek alttan üste doğru da görülebilir.
Dikey Mobbing Nedir?
Dikey mobbing, çalışanın yöneticiye psikolojik şiddet uygulamasıdır. Aşağıdan yukarıya doğru ast durumda çalışanın üst durumda çalışana uyguladığı dikey mobbingte ise, mobbingin meydana gelmesi için birden çok çalışanın birlikte hareket etmesi gerekir. Böylelikle, ast durumundaki birkaç çalışan birlikte hareket ederek üst durumunda çalışan mağdur aleyhine güç dengesini değiştirmek suretiyle mobbing eylemini meydana getirir. Aşağıdan yukarıya doğru mobbing, amirin yetkisi astlar tarafından tartışılır duruma geldiği hallerde meydana gelmektedir. Genelde grup, mağdur üzerinde işyerinde mobbing uygular. Mobbingciler, amirlerini yönetim karşısında küçük düşürmek eğiliminde olabilirler. Dikey mobbing birçok şekilde olabilir. Örneğin;
- Dedikodu ve iftira: Çalışanlar, yönetici hakkında gerçek dışı veya zararlı dedikodular yayarak veya iftira atarak yöneticinin işyerindeki itibarını zedeleyebilirler.
- Direniş ve işbirliği yapmama: Çalışanlar, yöneticinin talimatlarını sürekli sorgulayarak, geciktirerek veya açıkça reddederek yöneticinin otoritesini zayıflatmaya ve işlerin düzgün yürütülmesini engellemeye çalışabilirler.
- Bilgi saklama veya yanlış bilgi verme: Çalışanlar, yöneticiye gerekli bilgileri saklayarak veya yanlış bilgiler sunarak yöneticinin kararlarını etkileyebilir ve başarısızlığa uğramasına neden olabilirler.
- Şikayet ve haksız suçlamalar: Çalışanlar, yöneticiyi üst yönetim veya insan kaynakları bölümüne şikayet ederek veya haksız yere suçlayarak yöneticinin kariyerine zarar verebilirler.
Yatay Mobbing Nedir?
Genelde eşit koşullar içinde bulunan çalışanların çekememezlik, rekabet, kişisel hoşnutsuzluk gibi gerekçelerle birbirlerine uyguladıkları psikolojik şiddettir.
Eşitler arası mobbing, yukarıdan aşağıya doğru mobbingden farklı olarak bir ast-üst ilişkisine dayanmayan ve daima eşit konumdakiler arasında gerçekleşen mobbing türüdür. Bir işyerine yeni alınan, görev yeri bir başka yere çıkarılan veya terfi ile gelen çalışan, grubun yeni bir elamanıdır ve kabul edilmiş iç dengeleri bozar. En basit nedenleriyle yatay mobbing; birbirini çekememezlik, kıskançlık, kişisel hoşlanmama, rekabet, farklı bir ülke veya kültürden gelme ve yukarı da da belirttiğimiz politik nedenler olarak sayılabilir. Rekabet duygusu güçlü çalışanlar, diğer çalışanlara mobbing uygulamak eğiliminde olurlar. Çalışanlar arasında güç dengesinin eşit olduğu durumlarda mobbingin meydana gelmesi için güç dengesinin mağdur aleyhine bozulması gerekir. Bu durumda yatay mobbing meydana gelir ve buna yol açan şartlar failin ya işveren veya işveren vekili tarafından korunup kollanmasıdır ya da diğer çalışanların mobbinge destek vermesi veya faille birlikte hareket etmesidir. Aksi takdirde, mağdurla failin eşit güçte bulunduğu durumda mağdurun şikayeti üzerine failin iş sözleşmesi 4857 Sayılı İş Kanunu Madde 25 uyarınca işveren tarafından feshedilebilir.
Yatay mobbing örnekleri, aynı kademede bulunan kişiler arasında gerçekleşen psikolojik baskı davranışlarıdır. Bu davranışlar arasında şunlar yer alabilir:
- Bir çalışanın diğer çalışanlar tarafından dışlanması,
- Bir çalışanın diğer çalışanlar tarafından sürekli eleştirilmesi,
- Bir çalışanın diğer çalışanlar tarafından sürekli olarak işe karşı çıkarılması,
- Bir çalışanın diğer çalışanlar tarafından sürekli olarak işe katkısının küçümsenmesi,
Yatay mobbing davranışları, çalışma ortamında huzursuzluk yaratabilir ve çalışanların motivasyonunu düşürebilir. Bu nedenle, işverenlerin bu tür davranışları önlemek için gerekli önlemleri alması önemlidir.
Düşey Mobbing Nedir?
İşveren, işveren vekili, amir ya da yöneticinin uyguladığı düşey mobbingte (düşey psikolojik taciz), fail gücünü işyeri içi hiyerarşiden almaktadır. Düşey mobbing olarak adlandırılan bu durumda, fail elinde bulunan sevk ve idare etme, talimat verme gibi yetkileri kötüye kullanmakta ve mobbinge yol açmaktadır. Burada hiyerarşik üstünlüğü elinde tutan kişi, kendisinden daha düşük seviyedeki bir başka çalışana karşı işyerinde mobbing (psikolojik taciz) uygulamaktadır.
Bunun en bilinen nedenleri failin kendisinden daha başarılı olan bir astın varlığıdır. Bu gibi durumlarda amir konumundaki fail, mağdurun başarısını kendi başarısı gibi görür ve göstermeye çalışır. Diğer bir nedeni ise faille mağdur arasındaki yaş farkıdır. Kendisinden daha genç bir çalışanın varlığından tedirginlik duyan fail, mağdur üzerinde mobbing kurmaya eğilimlidir. Tersi durum da söz konusu olabilir, amir konumundaki çalışanın genç, alt pozisyondaki çalışanın yaşlı olduğu durumlarda amir kendisini mağdurdan daha yetersiz görüp bunu kompleks yapabilir. Otoritesinin farkına varabilmek için mağdura olağan emir verme şeklinin dışına çıkarak, taciz edici davranışlar sergileyebilir. Diğer bir neden de kayırmadır. Bir kimse, kayırılarak amir pozisyonuna geliyorsa kendini daha güçlü ve dokunulmaz hissedebilir ve işyerinde mobbing uygulamaya başlayabilir. Politik nedenlerle de dikey mobbingin varlığından söz etmek mümkündür, politika kayırma ve iltimas için en uygun zemindir. Bu halde politik görüşü kendisine yakın olmayan çalışan potansiyel bir mobbing kurbanıdır.
Birçok düşey mobbing örneği vardır ve bunlar şunları içerebilir:
- Bir çalışanın sürekli olarak eleştirilmesi veya küçük düşürülmesi,
- Bir çalışanın iş yükünün diğer çalışanlara göre aşırı olması,
- Bir çalışanın iş yerindeki konumunun değiştirilmesi veya azaltılması,
- Bir çalışanın performansının sürekli olarak gözden geçirilmesi ve eleştirilmesi,
- Bir çalışanın iş yerindeki diğer çalışanlar tarafından dışlanması veya yalnız bırakılması,