Mal Rejimi

4721 sayılı Türk Medeni Kanununun kabulüyle, edinilmiş mallara katılma rejimi yasal mal rejimi olarak kabul edilmiştir. Kanunda “Edinilmiş mal, her eşin bu mal rejiminin devamı süresince karşılığını vererek elde ettiği malvarlığı değerleridir.” olarak ifade edilmiştir. Yani edinilmiş mal, eşlerin kişisel malları ve evlilik süresince elde etmiş olduğu malları kapsar. Edinilmiş malların sona ermesiyle eşler kendi kişisel mallarını geri alma hakkına sahip olur.

Yasal mal rejimi, eşlerin mal rejimi sözleşmesi ile kanunun öngördüğü herhangi bir mal rejimini belirlememesi halinde tabi olacakları mal rejimini ifade etmektedir. 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu uyarınca hukukumuzda yasal mal rejimi edinilmiş mallara katıma rejimdir.

Mal rejiminin başlama ve sona erme anı, edinilmiş mal kapsamına girecek mal ve değerlerin belirlenmesi ve tasfiye aşamasında malların esas alınacak değerlerinin belirlenmesi açısından önemlidir.

Edinilmiş mallara katılma rejiminin başlama anı, kanun gereği eşler mal rejimi sözleşmesi ile başka bir mal rejimi belirlememiş ise evlenme anıdır. Bununla birlikte seçimlik mal rejimlerinden birini seçmiş eşler daha sonradan yasal mal rejimi olan edinilmiş mallara katılma rejimine geçmeye yönelik mal rejimi sözleşmesi yaparlarsa sözleşme anı başlama anıdır.

Edinilmiş mallara katılma rejiminin sona ermesi T.M.K. madde 225 de düzenlenmiştir. Buna göre edinilmiş mallara katılma rejimi ölüm veya mal rejimi sözleşmesi ile başka bir mal rejiminin seçilmesi ile sona erer. Bununla birlikte boşanma, evliliğin iptali ya da mahkeme kararı ile başka bir mal rejimine geçilmesi ile de edinilmiş mallara katılma rejimi sona erer. Burada sona erme tarihi mahkeme kararının kesinleşme tarihi değil dava tarihidir.

Edinilmiş Mal Nedir? Nasıl Belirlenir?

T.M.K. madde 2019 da edinilmiş mal kavramının tanımı yapılmıştır. Buna göre, edinilmiş mal, her eşin mal rejiminin devamı süresince karşılığını vererek elde ettiği malvarlığı değeridir. Burada mal kavramı, teknik ve dar anlamda taşınır veya taşınmaz malları ifade etmez. Geniş anlamda her türlü parasal değere sahip hakkı ifade etmektedir.

Edinilmiş mal kavramı iki unsuru içerir. İlki mal rejiminin devamı süresince elde edilmiş olmasıdır. İkincisi ise karşılığı verilerek alınmış olmasıdır. Bu iki şart birlikte gerçekleşmediği sürece mal, edinilmiş mal olarak değerlendirilemez.

Ayrıca kanun koyucu eşlerden hangisine ait olduğu ispat edilemeyen malları da eşlerin paylı malları sayarak adi bir karine getirmiştir. Buna göre kişisel mal olduğu ispat edilemeyen mallar edinilmiş mal sayılır.

T.M.K. 5 bent olarak edinilmiş malları belirlemiştir. Burada sayılan mallar örnek olarak verilmiş olduğundan bu sayılanlar dışında edinilmiş mallarda bulunabilir. Kanunda örnek olarak verilen edinilmiş mallar şunlardır;

Çalışma Karşılığı Edinmeler: Bir bedel karşılığı yapılan mesleki ve bedeni faaliyet sonucu elde edilen mal varlıklarıdır. Edinilmiş malın temelinde emek, çalışma ve işgücü esas alınır. Çalışma, fikri ve bedeni olabilir. Fakat çalışma ve emek karşılığı olmayan bağış, miras yoluyla elde edilen mallar edinilmiş mal değil kişisel maldır. Fakat bir garsonun bahşiş yoluyla elde ettiği kazanım çalışma karşılı olarak kabul edilir.

Sosyal Güvenlik, Sosyal Yardım Ve Sandık Ödemeleri: Emekli sandığı, sosyal sigortalar kurumu, bağ-kur ve personeline yardım amacıyla kurulan yardımlaşma ve dayanışma sandıklarınca yapılan ödemeler edinilmiş mal olarak kabul edilir. Yargıtay’ın uygulamada aldığı karara göre edinilmiş mallara katılma rejimi döneminde alınan emekli ikramiyesi de edinilmiş maldır.
İşgücü Kaybı Tazminatları: İş kazası sonucu ödenen tazminatlar ile trafik kazası sonucu ödenen tazminatlar bu kapsama girmektedir.

Kişisel Malların Gelirleri: Kişisel malların gelirleri edinilmiş mal sayılır. Sermayenin faiz getirisi ve bitki ve hayvanlardan elde edilen yararlar bu kapsamda değerlendirilir. Unutulmaması gereken nokta, sadece mal rejimi süresince elde edilen kazanımlar edinilmiş mal olarak kabul edilir. Örneğin eşlerden birisinin evlenmeden önce mülkiyetinde bulunan bir iş yerinin ya da evin kirasının bedeli evlenme tarihine kadar kişisel mal olarak sayılırken, evlenme tarihinden sonra ise edinilmiş mal olarak sayılır. Aynı şekilde bankaya yatırılan manevi tazminat kişisel mal iken, faiz geliri edinilmiş maldır. Ancak, eşler, mal rejimi sözleşmesiyle, kişisel malların gelirlerini ve bir mesleğin icrası veya işletmenin faaliyeti sebebiyle doğan edinilmiş mallara dahil olması gereken mal varlığı değerlerinin mallara dahil olmayacağını kararlaştırabilirler. (T.M.K. madde 221).

Edinilmiş Malların Yerine Geçen Değerler: Edinilmiş mal satılıp yerine başka bir mal alındıysa o da edinilmiş mal olarak kabul edilir. Mesela evli çiftlerden birisi kazancını biriktirerek almış olduğu külçe altını daha sonra bozdurarak araba almışsa külçe altının edinilmiş mal olduğu gibi araba da edinilmiş mal kabul edilir. Ya da edinilmiş mal olarak kabul edilen bir arabanın kullanılamaz haline gelmesi nedeniyle sigorta şirketi tarafından ödenen tazminat da edinilmiş maldır. Fakat bu değerler hem edinilmiş mal hem de kişisel maldan karşılanmışsa katkının oranına göre değerlendirme yapılır.

Kişisel Mal Nedir? Nasıl Belirlenir?

Kişisel mallar, T.M.K. madde 220 de sınırlı sayıda düzenlenmiş, madde 221 de ise sözleşme ile kişisel mal kabul edilebilecek mallar belirtilmiştir. Buna göre kişisel mallar şunlardır;

Kişisel Kullanıma Tahsisli Mal: Bir eşyanın kişisel eşya sayılmasında eşyanın hangi kaynaktan elde edildiğine bakılmaz bizzat eşyanın kullanım amacı esas alınır. Eşlerin edinilmiş mallarından finanse edilmiş olsa bile yalnız eşlerin kişisel kullanımına yarayan eşyalar kişisel mal olarak kabul edilir. Eşlerin ortak kullanımında olmayan eşyalar mesela, makyaj, saç düzleştirici gibi malzemeler kadının kişisel malıdır. Tıraş takımı ise erkeğin kişisel malıdır. Yine ortak kullanıma girmeyen cep telefonu da kişisel mal iken, ev telefonları kural olarak edinilmiş mal kabul etmek gerekir. Burada önemli bir nokta da şudur: Eşlerin mesleklerini icrası için gerekli olan eşya, kişisel kullanıma yarayan eşya kapsamında yer almaz. Mesela avukatın, avukatlık mesleğini icra etmekte kullandığı kitaplar, “kişisel kullanıma yarayan eşya niteliğinde değildir.” Ya da çiftçinin çiftçilik faaliyetinde kullandığı traktör ve ekipmanlar, edinilmiş mal olarak kabul edilir. Ancak eşler isterse bunu sözleşmeyle kişisel mal olarak sayılmasını da kabul edebilir.

Mal Rejiminin Başlangıcında Bir Eşe Ait Olan Mal: Evlenmeden önce malvarlıkları kime aitse onun kişisel malıdır. Mesela her bir eşin evlenmeden önce getirdiği çeyizler ya da mülkiyetinde bulunan ev, araba gibi eşyalar eşlerin kişisel malı sayılır.
Miras Yoluyla Edinilen Mallar: Edinilmiş malın devamı süresince miras yoluyla elde edilen kazançlar kişisel maldır.

Karşılıksız Kazanma: Evliliğin devamı süresince karşılıksız kazanımlar edinilmiş maldır. Ölüme bağlı olarak eşlerden bırakılan mallar kişisel mal olarak kabul edilir. Mesela vasiyet edilen mallar bu gruba girmektedir. Günlük hayatta karşılıksız kazanmaya en çok rastlanılan örnekler ise şans oyunları ve bağıştır. Ancak şans oyunlarından elde edilen kazanç doktrinde tartışmalıdır. Nitekim Yargıtay’ın son kararına göre ödeme hangi mal grubundan yapılmışsa kazanılan ikramiyenin de o mal grubuna dahil olacağıdır. Uygulamada hangi mal grubundan bedelinin karşılandığını ispatlamanın zor olması sebebiyle ve aksi ispat edilmediği takdirde bir malın edinilmiş mal kabul edileceği ilkesi gereği çoğunlukla elde edilen kazanç edinilmiş mal kabul edilecektir. Kazandırıcı zaman aşımıyla elde edilen taşınmazlar ve bulunan defineler de kişisel mal olarak kabul edilir.
Manevi Tazminat: Manevi tazminat ile kazanılan değerlerde kişisel maldır.

Kişisel Malların Yerine Geçen Değerler: Kişisel malın satılması, takas vs. yoluyla kişisel mal yerine geçen değerlerde kişisel maldır. Mesela bağış yoluyla elde edilen kazançla alınan arsa kişisel maldır.
Sosyal Güvenlik, Sosyal Yardım Ve Sandık Ödemelerinin Bakiyeleri: Sosyal güvenlik, sosyal yardım nedeniyle hak sahibi eşe ödenen tazminatların, mal rejiminin sona ermesinden sonra bakiye hayat süresine tekabül eden kısmı, hakka sahip olan eşin kişisel malıdır.

Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminde Yönetim, Yararlanma ve Tasarruf Hakkı

T.M.K. madde 223’de eşlerden her birinin yasal sınırlar içinde kalmak şartı ile kişisel malları ve edinilmiş mallarını yönetme, yararlanma ve tasarrufta bulunma hakkına sahip olduğu belirtilmiş olup, bu hüküm emredici nitelikte olduğundan taraflar aksini kararlaştıramazlar. Bu ifadeye göre, her eş diğer eşin rızasını aramaksızın mal varlığı üzerinde yönetim, yararlanma ve tasarrufta bulunma hakkını kullanabilmektedir.

Bununla birlikte, paylı mülkiyete konu olan mallar üzerinde, eşlere diğer eşin rızası olmadan tasarrufta bulunma yetkisi tanınmaması noktasında sınırlandırma getirilmiştir (T.M.K. madde 223). Ancak bu hüküm emredici nitelikte olmayıp, eşler aralarında yapacakları bir anlaşmayla aksini kararlaştırabilmektedirler.

Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminin Tasfiyesi

Yukarıda belirtilen yollardan herhangi biri ile mal rejiminin sona ermesi sonrası tasfiye aşamasına geçilir. Tasfiye aşamasına geçilebilmesi için mal rejimin son bulması şarttır. Mal rejimin sona ermesi ile tasfiye işlemleri kendiliğinden değil talep halinde yapılır.

Taleple birlikte kişisel mallar tasfiye işlemleri dışında bırakılarak edinilmiş mallar tasfiye edilir. Mal rejiminin sona erdiği sırada mevcut olan edinilmiş mallar tasfiye anındaki değerlerine göre hesaplanır. Dolayısıyla öncelikle eşlerden her birinin kişisel malları ve edinilmiş mallarının, mal rejiminin sona erdiği ana göre belirlenmesi gerekir. Sonrasında da ‘artık değer‘ belirlenir ve kural olarak bu değer eşler arasında eşit olarak paylaştırılır. Artık değer, edinilmiş mallara eklenecek değerler ve kişisel mallar ile edinilmiş mallar arasında denkleştirmeden elde edilen miktarlar da dahil olmak üzere, her eşin edinilmiş mallarının toplam değerinden bu mallara ilişkin borçlar çıkarıldıktan sonra kalan miktardır.

Edinilmiş Mallara Eklenecek Değerler Ve Denkleştirmeye İlişkin Kurallar

Edinilmiş mallara eklenecek değerlerin neler olduğu T.M.K. madde 229 da düzenlenmiştir. Buna göre, edinilmiş mallara eklenecek değerler;

• Eşlerden birinin mal rejiminin sona ermesinden önceki bir yıl içinde diğer eşin rızası olmadan, olağan hediyeler dışında üçüncü kişilere yaptığı karşılıksız kazandırmalar.
• Bir eşin mal rejiminin devamı süresince diğer eşin payını azaltmak kastıyla yaptığı devirlerdir.

Edinilmiş malların tasfiyesinde denkleştirmeye ilişkin kurallar T.M.K. madde 230 da düzenlenmiştir. Denkleştirme, bir eşin kişisel mallarına ilişkin borçlarının edinilmiş mallardan ya da edinilmiş mallara ilişkin borçlarının kişisel mallardan ödenmesi durumunda ya da bir mal kesiminden diğer kesimdeki malın edinilmesine, iyileştirilmesine veya korunmasına katkıda bulunulması durumunda gündeme gelir. Bu sebeple oluşan değer artması ya da azalması sonucunda denkleştirme, katkı oranına ve malın tasfiye zamanındaki değerine veya mal daha önce elden çıkarılmışsa hakkaniyete göre yapılır.

Eşlerden birinin diğerine ait bir malın edinilmesine, iyileştirilmesine veya korunmasına hiç ya da uygun bir karşılık almaksızın katkıda bulunması durumunda tasfiye sırasında bu malda ortaya çıkan değer artışı için katkısı oranında sahip olacağı alacak hakkı “değer artış payı” olarak tanımlanır. Değer artış payının istenebilmesi için edinilmiş mallara katılma rejiminin sona ermesi gerekir. Mevcut mal rejimi sona ermeden değer artış payı istenemez. Değer artış payı alacağı ile denkleştirme alacağı kavramları benzer görünmekle birlikte tamamen farklıdır.

Kural olarak artık değer, eşler arasında eşit olarak paylaştırılır, ancak eşler yapacakları bir mal rejimi sözleşmesiyle başka bir paylaşım esasını, eşlerin ortak olmayan çocuklarının ve onların saklı paylarını zedelememeleri şartıyla kabul edebilirler.

T.M.K. 241. maddeye göre; tasfiye sırasında, borçlu eşin malvarlığı veya terekesi, katılma alacağını karşılamadığı takdirde, alacaklı eş veya mirasçıların, edinilmiş mallarda hesaba katılması gereken karşılıksız kazandırmaları, bunlardan yararlanan üçüncü kişilerden eksik kalan miktarla sınırlı olarak isteme hakkına sahiptirler.