Maaş haczi, kişinin düzenli olarak çalışma karşılığı iş yerinden almış olduğu ücretin belirli bir kısmına icra müdürlüğü kanalı ile el konulmasıdır.
Maaş haczi konulması için öncelikle bir icra takibinin açılması ve icra takibinin kesinleşmesi gerekmektedir. Maaş ve ücretlerin ne oranda haczedilebileceği İcra ve İflas Kanunu‘muzun 83. maddesinde düzenlenmiştir.
Buna göre:
“Maaşlar, tahsisat ve her nevi ücretler, intifa hakları ve hasılatı, İlama müstenit olmayan nafakalar, borçlu ve ailesi için icra müdürünce lüzumlu olarak takdir edilen miktar tenzil edildikten sonra haczolunabilir. Ancak haczolunacak miktar bunların dörtte birinden az olamaz. Birden fazla haciz var ise sıraya konur. Sırada önde olan haczin kesintisi bitmedikçe sonraki haciz için kesintiye geçilemez.”
İcra ve İflas Kanunu 83. maddede borçlunun maaş ve ücretlerinden hangilerinin kısmen haczedilebileceği sıralanmıştır. Buna göre maaşlar, ödenekler, İntifa hakları ve hasılatı, her çeşit ücretler, ilama bağlı olmayan nafakalar, emekli aylıkları, kısmen haczedilebilmektedir. Sayılanlardan başka müşterinin işçiye verdiği bahşişler, yüzde olarak ödenen ücretler işçinin seyahat yevmiyesi gibi her çeşit ücretler ve mecburî hizmet vaadi karşılığı öğrencilere verilen burslar 83. madde kapsamına girmektedirler.
Maaş haczi ve ücret haczinin kapsamına, hem bedeni hem de fikrî çalışma sonucu elde edilen ücretler dahil olmaktadır. İcra ve İflas Kanunu‘nda maaş ve ücretten bahsedilirken, bunun devamlı olması gerektiğine ilişkin herhangi bir açıklamaya yer verilmeyip, her nevi ücretten söz edilmiştir. O halde, ister bedenî ister fikrî çalışma sonucu olsun, istisna akdinden doğacak alacağı İcra ve İflas Kanunu 83. madde kapsamı dışında bırakmak yersiz olacaktır. Nihayet buradaki kişi de bir eser oluşturmakta ve karşılığında ücret almaktadır.
Haczedilecek maaş ve ücretler, borçlunun kendi isteği ile çalışması karşılığında almaya hak kazandığı maaş ve ücretlerdir. Yoksa borçlunun emeği, yani işgücü haczedilemez. İşsiz olan borçlunun zorla çalıştırılarak alacağı ücretin İcra ve İflas Kanunu 83. maddeye göre haczi de mümkün değildir.
Maaş Haczi İle Ne Kadar Kesinti Yapılabilir?
İcra ve iflas Kanunu‘na göre maaş ve ücret haczinde söz konusu miktarın dörtte birlik kısmı haczedilmek zorundadır. Bu miktar, hükmün ifadesinden de anlaşılacağı gibi, asgari sınırı ifade etmekte olduğundan, onun üzerindeki miktarlardaki haciz de şartlar sağlandığında mümkün olacaktır. Borçlunun iki veya daha fazla yerden maaş ya da ücret alabildiği hallerde ise borçlunun geçinebilmesi için bunlardan birini terk etmesi veya her ikisinin de icra ve iflas kanununun 83. Maddesinin 2. Fıkrasında belirtildiği gibi haczedilebilmesi mümkündür.
Borçlunun geçinmesi için yeterli miktar dışındaki maaş tutarı maaş haczi ile haczedilebilir. Borçlu ile aynı çatı altında birlikte yaşayan insanların tümü kapsam dahilindedir. Borçlu ve ailesinin geçinmeleri için gerekli olan miktar icra müdürü tarafından ya da bilirkişiye başvurularak belirlenebilir. Borçlunun gelirinde meydana gelen artma ve azalma, ölüm, evlenme veya doğum gibi masrafların azalıp çoğalması halinde alacaklı veya borçlunun talebi üzerine, icra müdürü duruma göre, yeniden takdir hakkını kullanmalıdır. İcra müdürünün takdir kararına borçlunun ve ailesinin İcra Hukuk Mahkemesi’ne şikayet hakları mevcuttur. Bu hak alacaklıya da tanınmıştır.
Hacizden ayrı tutulacak miktarın belirlenmesinde, borçlunun kendi yaşayış şartları değil, normal olarak yaşaması için gerekli olan en az geçim miktarı göz önüne alınmaktadır.
Borcundan dolayı takip edilen borçlu lüks bir yaşam sürmeye devam etmekte ise icra müdürünün takdir hakkı, borç ödeninceye kadar onu bu statüsünden alıkoymalıdır. Bununla birlikte borçlunun, çevresindeki kişilere ve akrabalarına karşı zavallı ve ailesini idareden aciz duruma düşürülmemesine de dikkat edilmelidir.
Emekli Maaşı Haczedilebilir Mi?
Emekli maaşlarının haczinde İcra ve İflas Kanunu‘muzun 83. maddesindeki emekli maaşı, 5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu‘na göre bağlanan emekli maaşlarıdır. Zira 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’na ve 1479 sayılı Kanun‘a göre bağlanan emekli aylıkları nafaka alacakları dışında haczedilememektedir.
Memur emeklilerinde durum diğer emeklilik türlerine göre biraz daha farklıdır. Memur emeklileri 5434 sayılı Kanun’a tabi olduklarından mevzuatlarında emekli maaşlarının haciz edilemeyeceğine dair bir hüküm bulunmadığından, memur emeklilerin maaşlarına haciz konulabilmektedir. Dolayısıyla devlet memuru emekliliği dışındakilerden yani SSK, Bağ-Kur, banka ve borsa sandıklarından emekli olanların maaşına rızası olmazsa haciz konulamazken devlet memuru emeklisi olanların rızası olmasa dahi icra müdürlükleri tarafından alınmış bir maaş haczi kararı var ise maaşlarına haciz konulabilmektedir.
Borçlunun emekli maaşına haciz konmasına izin vermiş olması gibi bir durum söz konusu değilse istisnai durumlar haricinde memur emeklileri dışında emekli olanların emekli maaşına haciz konulamaz. Ancak emeklilik türü ne olursa olsun emekli borçlu emekli maaşına haciz konmasına muvafakat vermiş ise bu durumda emekli maaşına haciz konmasında herhangi bir hukuka aykırılık bulunmamaktadır.
Emekli Sandığı Kanunu‘na göre bağlanan dul ve yetim maaşları da emekli maaşları ile aynı statüye sahiptir.
İcra ve İflas Kanunu‘muza göre bir yardımlaşma sandığı veya cemiyeti tarafından hastalık, zaruret ve ölüm gibi hallerde bağlanan maaşlar haczedilememektedir.
Öğrenci Burslarının Haczi Mümkün Mü?
Öğrencilere verilen paraların haciz edilebilirliği ile ilgili olmak üzere Yargıtay ikili bir ayrım yapmaktadır. Söz konusu ayrım, ilk grubu, mecburî hizmet taahhüdü karşılığında alınan burslar oluşturmaktadır. Bu tür burslar, İcra ve İflas Kanunu 83. maddenin kapsamında değerlendirilerek, borçlu öğrencinin geçinmesi için gerekli olarak takdir edilen miktar indirildikten sonra, dörtte birden aşağı olmak üzere haczedilebilmektedir.
Ayrımda ikinci grubu oluşturan ödemeler ise kara, deniz, hava harp okullarıyla, üniversitelerin çeşitli okullarında Milli Savunma Bakanlığı hesabına okuyan öğrencilere ve yedek subay okulu öğrencilerine verilen harçlıklardır.
Bunlar hiçbir vergi ve resme tabi olmadıkları gibi borç için haciz edilememektedir. Sonuç olarak Yargıtay, mecburi hizmet taahhüdü karşılığında verilen bursların haczini mümkün görürken, askeri öğrencilere verilen bursların haczine izin vermemektedir.
Nafaka alacağı nedeniyle borçlunun maaş ve ücretinin tamamı haczedilebilmektedir. Nafaka miktarı mahkemece borçlu ve nafaka alacaklısının malî gücü göz önünde tutularak belirlenmektedir. Borçlunun maaş veya ücretine nafaka alacaklısından önce başka bir alacaklı tarafından haciz konulmuşsa, anılan maaş veya ücretten ilk önce işlemekte olan nafaka alacağı kesilecektir. Buradan kalan miktara ise İcra ve İflas Kanunu 83. madde hükmü uygulanacaktır.