Ortak Velayet Nedir?
Ortak velayet, anne ve babanın reşit olmayan çocuk üzerindeki haklarını küçüğün üstün menfaati ve gönüllülük esasına uygun şekilde, birlikte ve eşit olarak kullanmalarını sağlayan bir kurumdur. Küçüklerin velayet hakkı, çocuğun evlilik birliği içerisinde doğup doğmamasına göre farklılık arz eder. Evlilik birliği içerisinde doğan bir çocuğun velayet hakkı, kural olarak anne ve baba tarafından ortak kullanılır. Evlilik birliği dışında doğan çocuğun velayet hakkı anneye aittir.
Ortak Velayetin Şartları Nelerdir?
Ortak velayet hususunda karardan en çok etkilenen, velayeti verilecek çocuk olması sebebiyle, “çocuğun üstün yararı” ilkesi gözetilerek bir karar verilmelidir. Bu noktada hakim, çocuğun menfaati yönünde olması durumunda boşanan her iki tarafa da velayet hak ve yükümlülüklerinin ortak kullanılmasına karar verecektir. Ayrıca çocuğun ayırt etme ve idrak gücüne sahip olması durumunda uzman eşliğinde görüşünün alınması gerekecektir. Ortak velayetin mümkün olması için bir diğer şart ise boşanan tarafların, velayetin ortak kullanılması hususunda tam bir mutabakat içerisinde olmasıdır.
Ortak Velayetin Sonuçları Nelerdir?
Boşanma kararı sonrasında çocuğun velayeti bakımından ortak velayet hükümlerinin uygulanması halinde; anne ve baba, çocuklarının bakımı, eğitimi, temsili gibi konularda tıpkı evlilik birliği içerisinde olduğu gibi eşit hak ve yükümlülük sahibi olmaktadır. Ancak boşanma kararı çerçevesinde çocuk hakkında yapılan düzenlemelerde olduğu gibi, ortak velayet durumunda da ayrıntılı olarak düzenleme yapılmalıdır. Çocuğun ikamet edeceği yer, diğer ebeveyn ile hangi saatler arasında görüşeceği gibi konuların açık şekilde düzenlenmesi gerekmektedir.
Boşanma kararı ile birlikte ortak velayet mümkün müdür?
Evlilik birliğinin sona ermesi veya ayrılık halinde, çocuk kendisine bırakılan tarafa velayet hakkı verilir. Böylece velayet hakkını, çocuk yanında olan ebeveyn kullanacaktır. Medeni Kanun’da boşanmadan sonra velayetin tek bir eşe verilmesi gerektiğine dair düzenleme vardır. Yargıtay uygulamasında da boşanma durumunda velayetin ortak kullanılmasının kamu düzenine aykırı olduğu yönünde kararlar verilmekteydi. Boşanma davasında çocuğun velayetinin taraflardan birine bırakılması ile bırakılan taraf velayeti tek başına üstlenmektedir. Bu durumda diğer tarafın çocuğun bakımı, eğitim ve öğretimi gibi alanlarda söz sahibi olması engellenmektedir. Ülkemizin taraf olduğu Uluslararası sözleşmeler ve son dönemde verilen Yargıtay kararları sonrasında ise, eşler boşansa dahi ortak velayet söz konusu olacaktır.
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Ek 7 numaralı Protokolün Türkiye tarafından onaylanmasıyla, 24.03.2016 tarihinden itibaren “boşanma sonrası ortak velayet”, hukuk sistemimize girmiştir. Protokolün 5. maddesinde; “Eşler evlilik bakımından, evlilik süresince ve evliliğin bitmesi halinde, kendi aralarında ve çocuklarıyla olan ilişkilerinde, özel hukuk niteliği taşıyan hak ve sorumluluklar açısından eşittir.” hükmü yer almaktadır. Bu hükme göre, her ne kadar Medeni Kanunda bu yönde bir düzenleme yapılmamış olmasa da, Anayasa 90. maddesi delaletiyle, boşanma sonrasında da ortak velayet söz konusu olabilecektir.
Evlilik dışında doğan çocuk açısından ortak velayet mümkün müdür?
Evlilik dışı doğan çocuğun velayet hakkı kural olarak anneye aittir. Ancak yukarıda bahsedilen Uluslararası Sözleşme gereği evlilik dışında doğan çocuğun, ilk etapta babalık için tanınma işlemi sonrasında, velayet hakkının anneden kaldırılıp ortak velayet şeklinde düzenlenmesi talep edilebilecektir.
Ortak velayet sonradan açılacak dava ile mümkün müdür?
Velayet konusunda “çocuğun üstün yararı” ilkesi kapsamında, değişkenlik unsuru önem arz etmektedir. Şartların çocuğun aleyhine olması veyahut lehine gelişeceği durumlar neticesinde velayet hakkında da yeni bir karar alınması söz konusu olabilir. Nitekim Medeni Kanun’un 351. maddesine göre, durumun değişmesi ile velayet hakkının da değişebileceğini öngörmüştür. Burada en önemli unsur, ortak velayet şartlarının sağlanmış olmasıdır. Bu şartların sağlanması ile birlikte velayet hakkında açılacak dava ile ortak velayet hakkında yeniden karar verilmesi istenebilecektir.